Açık Pozisyon: Hali hazırda yatırımcıların taşıdığı toplam varant pozisyonudur.
Alım (call) Varantı: Yatırımcıya vadesinde dayanak varlığı alma hakkı verir.Diğer değişkenler sabitken, alım varantlarının değeri dayanak varlık değer kazandıkça artar.
Altın Varantı: Dayanak varlığı Ons Altın (XAUUSD) olan varantlardır. Kısa kodu AQ ile başlayan varantlar Altın varantlarıdır.
Arbitraj: Farklı piyasalarda gözlemlenen fiyat farklarından kar elde edecek şekilde pozisyon alınmasıdır. Örneğin; bir şirkete ait hisse senedi, farklı menkul kıymetler borsalarına kote ise ve bu borsalarda işlem gören hisse senetlerinin fiyatları arasında fark varsa, bu durumdan yatırımcının faydalanacak şekilde pozisyon almasına denir.
Başa Baş Noktası: Yatırımcının kâr elde etmeye başladığı fiyata başa baş noktası denir. İşlem maliyetleri dikkate alınmamaktadır.
Başa Baş Varant: Dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatına eşit veya çok yakın olan varantlardır.
BİST (Borsa İstanbul): Hisse senetleri, hazine bonoları ve devlet tahvilleri, gelir ortaklığı sertifikaları, özel sektör tahvilleri, yabancı menkul kıymetler, gayrimenkul sertifikaları ve uluslararası menkul kıymetlerin alım ve satımının yapılmasını sağlamak amacıyla 3 Ocak 1986 yılında faaliyete başlamış olan menkul kıymetler piyasasıdır.
BİST30: Piyasa değeri ve likiditesi yüksek yatırım ortaklıkları hariç ulusal pazarda işlem gören şirketlerden sektörel temsil kabiliyeti de düşünülerek seçilen 30 hisse senedini ifade etmektedir.
BİST100: Ulusal pazarda işlem gören yatırım ortaklıkları hariç önceden belirlenmiş şartlar yanında sektörel temsil kabiliyeti de düşünülerek seçilmiş 100 hisse senedini ifade etmektedir.
Çarpan (Dönüşüm Oranı): Bir varantın kaç adet dayanak varlık üzerine alma ya da satma hakkı verdiğini gösteren orandır.
Dayanak Varlık: Varantın bağlı (ya da endeksli) olduğu varlığı ifade eder. Döviz, altın gibi yatırım araçları da dayanak varlık olabilir.
Delta: Varantın fiyatının dayanak varlığın fiyat hareketlerine karşı duyarlılığını göstermektedir. Yani dayanak varlıktaki 1 birimlik değişime karşılık varantın fiyatının ne kadar değiştiğini gösterir. Örneğin deltası 0,45(%45) olan bir call varantının fiyatı dayanak varlık 1TL değiştiğinde 0,45TL değişir. Delta, bir call varant için pozitif ve put varant için negatiftir.
Duyarlılık: Varantın bir fiyat kademesi kadar hareket etmesi için dayanak varlığın maksimum ne kadar değişmesi gerektiğini gösterir.
Döviz Varantları: Dayanak varlığı döviz çiftleri olan varantlardır.
Düello Varantları: Düello Varantları’nın dayanak varlıklarına Dayanak Pay Paritesi denir. Dayanak Pay Paritesi düello varanta konu iki pay senedinin fiyatlarının birbirine oranıdır. Düello varantlar alan yatırımcılar pair trade yapma imkanına sahip olur. Dayanak pay paritesi iki pay senedi de aynı yüzdesel yükseliş veya düşüş gösterir ise değişmez. Önemli olan göreceli performanstır.
Endeks Varantları: Dayanak varlığı yurtiçi ve yurtdışı endeksler olan varantlardır.
Etkin Kaldıraç (Ayarlama): Varantın ne ölçüde dayanak varlığa paralel şekilde hareket ettiğini gösterir. Yani dayanak varlıktaki %1’lik fiyat değişimine karşılık varantın fiyatındaki yüzdesel değişimin ne olduğudur.
Fiziki Uzlaşma: Dayanak varlığın vade sonuna geldiğinde hakkı kullanan (opsiyon alan) ile yükümlü (opsiyon satan) arasında el değiştirmesidir.
Flexo: Flexo türev ürünler, dayanak varlığın yabancı bir döviz cinsinden olmasına karşın takasın nakdi olarak yerel para cinsinden yapıldığı ürünlerdir. Flexo varantlarının fiyatı yerel para birimi cari kur ile çarpılarak hesaplanır.
Gama: Dayanak varlığın fiyatı değiştiğinde Delta değerinde meydana gelen değişikliği gösterir.
Gri Risk Grubu: Vade sonuna 15 günden fazla ve delta parametresi %70 ile %100 arasında olan varantlar gri sembolle gösterilir. Düşük Kaldıraçlı, yatırım yapılabilir varantlar olarak gruplanır.
İçsel Değer: Dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki dönüşüm oranıyla düzeltilmiş farkına eşittir. İçsel değer negatif bir değer olamaz.
Karda Varant: Dayanak varlığın cari fiyatının, alım varantlarında kullanım fiyatının üzerinde, satım varantlarında ise altında olduğu varantlardır.
Kullanım Fiyatı: Varantın çeşidine göre alım yada satım hakkı verdiği fiyat seviyesidir.
Kuruş Varant: Kuruş varantları vadesine az gün kalmış çok zararda varantlardır. Zararda tabir edilen varantlar içsel değeri olmayan, dayanak varlık fiyatının kullanım fiyatından uzakta olduğu varantlardır. Kuruş varantın da vade günü karda olma ihtimali çok düşüktür. Bu tür varantlar vade sonunda genellikle değersiz yani ‘0’ değerle itfa olurlar.
Kırmızı Risk Grubu: Vade sonuna 15 günden fazla ve delta parametresi %10' dan az olan varantlardır. “Yüksek riskli Varantlar’’ varantlar olarak tanımlanabilir. Uyarı: Vadeye kalan gün sayısı 15 günden kısa olan varantlar delta değeri ne olursa olsun kırmızı sembol “Yüksek riskli” grubunda yer alır.
Nakit Uzlaşma: İhraç koşullarında dayanak varlığın fiziki teslimatı yerine nakdi uzlaşı yöntemi üzerinde anlaşılmasıdır.
Opsiyon: Belli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede), belli miktardaki dayanak varlığı, belli bir fiyattan alma ya da satma hakkını, belli bir prim karşılığında opsiyonu alan tarafa veren anlaşmalardır. Opsiyon alıcı taraf için bir zorunluluk arz etmemektedir. Alıcı taraf opsiyonu kullandığında zorunluluk satıcı tarafa aittir.
Oynaklık (Volatilite): Belirli bir zaman dilimi içerisinde, dayanak varlık fiyatındaki dalgalanma aralığıdır.
Örtük Oynaklık: Varant fiyatına etkisi olan parametrelerin en başında gelir. Örtük oynaklık belli vadede bir kıymette beklenen yani tahmin edilen oynaklığı ifade eder. Gerçekleşen oynaklık kıymetin hâlihazırda oluşmuş fiyatlarından hesaplanır, bu nedenle gerçekleşen oynaklıkla örtük oynaklık aynı değerde olmayabilir.
Pair Trade (İkili trade): Piyasadan bağımsız olarak, aralarında korelasyon bulunan iki farklı yatırım aracı arasında, belirli bir vade içerisinde, yüksek performans göstermesi beklenen yatırım aracının alım yönünde, düşük performans göstermesi beklenen satım yönünde pozisyon açılarak yapılan alım satım stratejisidir.
Pay Varantları: Dayanak varlığı pay senedi olan varantlardır.
Petrol Varantları: Dayanak varlığı Brent Petrol olan varantlardır.
Piyasa Yapıcı: Sorumlu oldukları finansal ürünlerde borsa yönetim kurulunca belirlenen yetkiler çerçevesinde hem alış hem de satış kotasyonu veren ve bu kotasyon doğrultusunda işlem yapan borsa üyeleridir.
Quanto: Quanto türev ürünler, dayanak varlığın yabancı bir döviz cinsinden olmasına karşın takasın nakdi olarak yerel para cinsinden yapıldığı ürünlerdir. Bu tür varantlarda döviz kuru vade boyunca sabittir.
Rho: Varant değerinin faiz oranı değişimlerinden ne kadar etkilendiğini ve bu değişimlere karşı hassasiyetini ölçmeye yarayan bir göstergedir.
Riskten Korunma (Hedging): Menkul kıymetler pozisyonlarındaki riskin, ikinci bir karşı işlem aracılığı ile sınırlanmasıdır. Örneğin satım varantları bir menkul kıymetler portföyünü olası değer kaybına karşı korumak için kullanılır.
Risk Grupları: Yatırımcıların stratejilerine en uygun varant seçebilmesinde yol gösterici olmak için varantlar 4 farklı risk grubuna ayrılmıştır. *Beklentiler dâhilinde yatırım yapılabilir (Yeşil renkli varantlar): %30 ile %60 arasında olan varantlar yeşil sembolle gösterilir. Beklentiler dâhilinde yatırım yapılabilir varantlardır. *Riskli ve gün içi alım-satım için uygun(Sarı renkli varantlar): %10 ile %30 arasında olan varantlar sarı sembolle “Riskli ve gün içi alım-satım için uygun’’ varantlardır. *Yüksek riskli Varantlar(Kirmizi renkli varantlar): Vadeye kalan gün sayısı 15 günden kısa olan varantlar delta değeri ne olursa olsun kırmızı sembol “Yüksek riskli” grubunda yer alır. *Düşük kaldıraçlı, yatırım yapılabilir(Gri renkli Varantlar): %60 ile %100 arasında olan varantlar gri sembolle gösterilir. Düşük Kaldıraçlı, yatırım yapılabilir varantlar olarak gruplanır.
Satım (put) Varantı: Yatırımcıya vadede dayanak varlığı satma hakkı vermektedir. Diğer değişkenler sabitken, dayanak varlık değer kaybettikçe satım varantının fiyatı artar.
Spot Fiyat: Bir malın alım/satımını yaparken malın birim fiyatı için bugün veya çok kısa süre içerisinde ödeyeceğiniz/alacağınız meblağdır.
Straddle Stratejisi (Pergel): Kullanım tarihleri ve kullanım fiyatları aynı olan bir ALIM (call) varant ile bir SATIM (put) varantın satın alınmasıyla oluşturulan stratejidir.
Strangle Stratejisi (Çanak): Kullanım fiyatları farklı, vadeleri aynı olan bir ALIM (call) varant ile bir SATIM (put) varantın satın alınmasıyla oluşturulan stratejidir.
Spread (Makas): Varantların alış ve satış fiyatları arasındaki farktır.
Sarı Risk Grubu: Vade sonuna 15 günden fazla ve delta parametresi %10 ile %30 arasında olan varantlardır. 'Riskli ve gün içi alım-satım için uygun' varantlar olarak gruplanır.
Teta (Zaman Değeri Kaybı): Varantın vadesinin dolmasına bir gün daha yaklaşıldığında, diğer tüm değişkenler sabitken, varant fiyatının ne kadar düşeceğini gösterir. Alım ve satım varantları için negatif değerdedir.
Vade: Varantın sağladığı hakkın son bulma tarihidir. Vade sonu tarihinden sonra ilgili varantta işlem yapma son bulur.
Vadeli İşlem Sözleşmesi: Vadeli işlem sözleşmeleri belirli bir vadede, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki malı, kıymetli madeni, finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını ya da dövizi alma ya da satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
Vadeye Kalan Gün: Varantın vade sonuna kalan gün sayısıdır (İtfaya kalan gün).
Varantlarda Kısa Kod: BİST’te işlem gören varantların kısa kodları, hisse senedi işlem kodları gibi 5 haneden oluşur, devamında yer alan “.V” uzantısı ise söz konusu kodun bir varanta ait olduğunu gösterir.
Varantlarda Uzun Kod: BİST’de işlem gören varantların uzun kodları 32 haneden oluşur ve varant hakkında sekiz adet bilgi içerir. Uzun koda bakan yatırımcı varantın bütün özelliklerini görebilir.
Varant Tipi: Alım varantı ya da satım varantı olarak ikiye ayrılır. Varantın alma hakkı yada satma hakkından hangisini sağladığını gösterir.
Vega: Varantların oynaklıktaki değişimlere duyarlılığını gösterir. Vega, mutlak değer veya yüzde olarak ifade edilebilir.
VİOP: Borsa İstanbul bünyesinde işlem gören vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerinin alım satımının gerçekleştiği piyasanın kısa adıdır.
VİOP30: BİST30 endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmesidir.
Varant Risk Grupları: Yatırımcıların varant seçimlerini kolaylaştırmak için varantlar 4 ana gruba ayırılır. Bunlar kırmızı, sarı, yeşil ve gri renklerle ifade edilmiştir.
Yeşil Risk Grubu: Vade sonuna 15 günden ve delta parametresi %30 ile %70 arasında olan varantlar yeşil sembolle gösterilir. Beklentiler dâhilinde yatırım yapılabilir varantlardır.
Zaman Değeri: Varantın piyasa değeri ile içsel değeri arasındaki farktır.
Zararda Varant: İçsel değeri olmayan varanttır. Karda varantların tersi olarak dayanağın cari fiyatı, alım varantlarında kullanım fiyatının altında, satım varantlarında üzerindedir.